Gruba Pomyłka

Gruba pomylka – cz III

Na poczatku 2 wojny swiatowej Wlk. Bryt. wprowadzila kartki zywieniowe , co bylo do przewidzenia biorac pod uwage fakt, iz rok wczesniej importowala 20 milionow ton (imperialnych) zywnosci (70% sera, cukru, zboz, tluszczy i ok 80% owocow pochodzilo z importu). Tygodniowa racja zywieniowa na poczatku wojny wynosila:
113g bekonu/szynki
226g cukru
57g herbaty
1.05kg miesa
57g sera
450g cukru lub dzemu
57g masa
113g margarine
57g smalcu
85g slodyczy

Co ciekawe kartki na cukier zniesiono w 1953 r, podczas gdy dopiero rok pozniej calkowicie zniesiono kartki na mieso i wszelkie inne produkty spozywcze. Nie byl to wesoly czas dla pracujacego na uniwersytecie oksfordzkim profesora Ancel’a Keys’a. Jak wspominal: “marzlismy w naszym nieopalanym domu i mielismy juz dosc kupowania na kartki.” Jego zona wymogla na mezu wziecie rocznego urlopu, by powizytowac inne osrodki uniwersyteckie w cieplejszych miejscach. Keys w swoich wspomnieniach z podrozy badawczych do Wloch nie mogl sie nachwalic domowych minestrone, wszechobecnych makaronow serwowanych z sosem pomidorowym i posypanych startym zoltym parmezanem (ser w Anglii byl towarem deficytowym ze wzgledu na reglamentacje mleka podczas wojny, a po wojnie rzad ustalil gorny limit na cene mleka zabijajac caly sektor mleczarski produkujacy inne rodzaje sera niz Cheddar) , cieplego jeszcze, wyciagnietego prosto z pieca chleba i wszelkiej masci swiezych warzyw, domowego wina i slodkich owocow na deser. Gdy Keys przecieral szlaki badawcze we Wloszech, Grecji i Hiszpanii, profesor katedry Nauk Zywieniowych John Yudkin zalozyl na Uniwersytecie Londynskim studia z dziedziny fizjologii. Gdy Anglia zniosla kartki na cukier byl swiadkiem tego, jak Londynczycy zaczynaja przybierac szybko na wadze.

Tzw “Seven Countries study” czyli studium epidemiologiczne nad danymi z siedmiu krajow, na ktore Keys dostal grant w wysokosci 200 tys dolarow, zajelo Keys’owi siedem lat. W tym czasie odwiedzil Wlochy, Grecje, Jugoslawie, Holandie, Finlandie, Japonie i Stany Zjednoczone. Zaplanowal przeprowadzenie badan na 12700 mezczyzn w srednim wieku zyjacych w osrodkach wiejskich. Oczywiscie wybral ww. kraje, poniewaz wiedzial z ogolnodostepnych zrodel statystycznych, ze powinny potwierdzac jego hipoteze. W gre wchodzily duze pieniadze i jego reputacja.

Problemy z jego studium byly wielorakie – i tak, jak pisal ostatnio Nasz Gospodarz – liczy sie kontekst historyczny, a ten byl nastepujacy: W latach 1958-1964, kiedy badania byly prowadzone, caly region srodziemnomorski przezywal spowodowana druga wojna swiatowa zapasc ekonomiczna – w tym czasie wyemigrowalo 4 miliony Wlochow i co najmniej 150 tys Grekow. Kolejnym “przeoczeniem” byl fakt, ze wizytujac Krete i Korfu, podczas jednej z jego trzech wizyt w Grecji, prowadzil badania podczas czterdziesto-osmio dniowego postu przez swietami Wielkanocnymi, gdzie tradycyjnie Grecy powstrzymuja sie od jedzenia produktow odzwierzecych , w tym ryb, sera, jaj i masla. Dodatkowo, za kazdym razem uzywano innych metod chemicznych to analizowania probek tluszczu w pozywieniu, wiec wyniki ze soba kompletnie nie korelowaly. Co wiecej, jesli przeczytalo sie caly 211stronicowy raport koncowy, z gaszczu danych wylanial sie fakt, ze z zamierzonych 12770 uczestnikow, tylko 499 przekazywalo probki pozywienia, ktore jedli, do dalszej analizy. Nie bylo zadnej powtarzalnosci – w jednym kraju analizowano probki pobrane jednego dnia, w innym kraju analizowano probki pobrane z calego tygodnia. W jednym kraju badano pozywienie juz ugotowane, w innych jeszcze surowe, w innych i takie i takie. Niby porownywano spozycie tluszczu greckich wiesniakow do finskich drwali i wychodzilo, ze jedli tyle samo tluszczu ale Grecy jedli tylko 8 procent nasyconych a Finowie 22 procent nasyconych kwasow tluszczowych, ale zatajono informacje, ze w samej Finlandii smiertelnosc na zawal serca wsrod mezczyzn na wschodzie kraju jest 3.5krotnie wyzsza niz dla ich ziomkow na zachodzie kraju. Albo ze mieszkancy Korfu jedli jeszcze mniej tluszczu, niz mieszkancy Krety, a mimo to, to ci pierwsi o wiele czesciej mieli zawal serca. To, co zrobil Keys od biedy moznany nazwac dochodzeniem epidemiologicznym , ktore jako takie moglo co najwyzej wskazac ze tluszcze nasycone moga byc kojarzone z chorobami serca, natomiast nie moglo byc mowy o tym, by na podstawie jego badan stwierzic, ze tluszcze nasycone POWODUJA choroby serca. Nic to nie przeszkodzilo, by pojsc w polowie badan wkrecic sie (przy pomocy zalozyciela AHA – White’a) do komitetu wykonawczego Amerkanskiego Stowarzyszenia Kardiologicznego i wspolnie z kolega Jeremiah Stamler lobbowac na korzysc swojej hipotezy jako kierunku w jakim powinna podazac rekomendacja stowarzyszenia. Dzieki charyzmie i niezmordowaniu w wysilku udalo im sie przekonac pozostalych czlonkow komietu by AHA oficjalnie zaakredytowala stwierdzenie, ze zmniejszenie spozycia tluszczy nasyconych i cholesterolu zmniejsza ryzyko zachorowania na choroby serca i ze najlepszym rozwiazaniem jest zastepowanie tluszczy zwierzecych tluszczami roslinnymi np wielonienasycony olej z kukurydzy czy soi. Przezwano ten rodzaj odzywiania “rozsadna dieta”. W 1961 Keys wystapil na okladce Time’sa. W artykule mu poswieconym perorowal, ze wg niego spozycie tluszczu odzwierzecego powinno sie ograniczyc do 4 % w diecie, by zmiejszyc ilosc cholesterolu we krwi – bo wg niego to cholesterol jest cichym zabojca powodujacym spustoszenie wsrod mezczyzn w srednim wieku.

Dopiero cztery lata po ukonczeniu swoich prac badawczych, a dziewiec lat po publikacji w The Times w roku 1970 Keys w wydanej przez Harvard i AHA ksiazce, przedstawia dane rzekomo potwierdzajace jego teze, ze tluszcze nasycone powoduja choroby serca. Niestety nie ma tam calosci materialu badawczego, ktory to opublikowal tylko w jednym miejscu – Voeding – holenderskim czasopismie dla dietetykow,  o ktorym prawie nikt nie wiedzial i prawie nikt poza holenderkimi specjalistami ds. zywienia nie czytal. W zadnej z pozostalych siedmiu ksiazek i ponad szesciuset artykulow, ktore wraz ze swoimi wspolnikami opublikowal pozniej, nie zamiescil tych danych.

Jednym z glownych krytykow tego studium i jego rezultatow byl wymieniony przeze mnie w poprzedniej czesci Pete Ahrens. Ahrens’owi przy pomocy chromatografii udalo sie odseparowac trojglycerydy z probek krwi. Po szeregu eksperymentow udalo mu sie ustalic, ze poziom trojglycerydow u osob ktore na sniadanie zjadly weglowodany (np. tost z dzemem i owsianka) zamiast tluszczu i miesa (jaja na bekonie) byl znacznie wyzszy. Gdy pozniej porownywal poziom trojglycerydow i cholersterolu calkowitego u pacjentow “sercowych” i u zdrowych osob, wyszlo mu, ze trojglycerydy sa o wiele lepszym markerem chorob wiencowych. Co wiecej, Ahrens zauwazyl, ze im mniej weglowodanow czlowiek je, tym trojglycerydy mniej zametniaja probki krwi. Ahrens z kazdym rokiem badan nabieral pewnosci, ze to weglowodany, a nie tluszcz, powoduja choroby serca.

Do tego samego wniosku doszedl John Yudkin, kiedy po przeanalizowaniu danych Keys’a zauwazyl, ze wyzsza korelacje w jego studium przedstawia pozycja “slodycze”, niz pozycja “tluszcze”. To potwierdzalo jego przypuszczenia i obserwacje z Anglii po tym, jak zniesiono kartki na cukier. W odroznieniu od Keys’a – Yudkin byl wszechstronnie wyksztalconym naukowcem – zanim podjal studia medyczne, studiowal biochemie i fizjologie. Yudkin zaczal od eksperymentow na zwierzetach i ludziach i szybko zauwazyl, to, co niemieccy uczeni wczesniej – cukier jest rozkladany w watorbie, gdzie zamienia sie w tluszcz, zanim wejdzie w krwiobieg. Yudkin zdawal sobie sprawe, ze o ile ludzie zawsze jedli mieso i tluszcze, to weglowodany dopiero od 10 tysiecy lat, a sam cukier jest wynalazkiem ostatnich 300 lat.

Z paru istotnych “szczegolow” Yudkin jednak nie zdawal sobie sprawy. Nie wiedzial, ze gdyby nie coroczne dotacje Procter and Gamble w wysokosci dzisiejszych 17 milionow dolarow Amerykanskie Stowarzyszenie Kardiologiczne (AHA) wciaz byloby nic nieznaczaca fundacyjka bez stalych przychodow , o zyskach na dzialalnosc statutowa nie wspominajac. Nie wiedzial, ze AHA zalozyl Paul Dudley White, ten sam, ktory byl lekarzem Eisenhowera, ten sam, ktorego Keys zabieral na wszystkie swoje zagraniczne wojaze, ten sam ktory wyglosil dzien po pierwszym zawale prezydenta odezwe do narodu, by jedli mniej nasyconych tluszczy, ten sam ktory go “wkrecil” do komitetu wykonawczego AHA. Nie wiedzial, ze Procter and Gamble byl pierwsza firma w Stanach, ktora juz w 1908 opatentowala sposob przemyslowego uwodornienia oleju z nasion bawelny (produkt uboczny preznego w tamtym czasie przemyslu bawelnianego), ktory to mial byc uzywany do produkowania swiec i mydla, ale ktos madrzejszy wpadl na pomysl, ze przeciez mozna z tego zrobic tluszcz nienasycony i sprzedac ludziom jako lepszy, niesmierdzacy, niepsujacy sie smalec. Nie wiedzial, ze dzieki sprawnemu marketingowi P&G jeszcze przed wojna produkowal w swoich szescdziesieciu pieciu fabrykach poltora miliarda funtow tego tluszczu rocznie…

Ciag dalszy nastapi…

Jeremiah Stamler – zrodlo tu

Ancel Keys – zrodlo tu

Pete Ahrens – zrodlo tu

John Yudkin – zrodlo tu