Gruba Pomyłka

Gruba pomylka – cz V

Kiedy Ancel Keys na poczatku lat 50tych zaczal propagowac swoja teorie o tluszczach nasyconych powodujacych miazdzyce i zawaly, John’owi Hickson’owi zapalila sie przyslowiowa lampka w glowie. Jako wice-prezydent i szef dzialu badan Fundacji na rzecz Badan nad Cukrem (Sugar Research Foundation, w skrocie SRF) zaczal uwaznie sledzic prase i polemiki pomiedzy zwolennikami Keys’a a Yerushalmy’m, Yudkin’em i Ahrens’em. Ci ostatni sugerowali, ze epidemia atakow serca ma zwiazek nie z cholesterolem, ale ze zwiekszonym spozyciem cukru w diecie.

S.L Malhotra , glowny inspektor sanitarny w latach 1960tych przeprowadzil badania zywieniowe na ponad milionowej grupie pracownikow Zachodnich Kolei Bombajskich. W ciagu pieciu lat zauwazyl, ze odsetek “chorych na serce” u madrajskich sprzataczy jest siedmiokrotnie wyzszy niz u sprzataczy pundżabskich i to w sytuacji, gdy ci ostatni jedli pomiedzy osiem a dziewietnascie razy wiecej tlusczu (produkty mleczne). Poludniowcy jedli bardzo niewiele tluszczy, a jesli juz, to byl to nienasycony olej z orzechow ziemnych. Pomimo tak “zdrowej” diety zyli srednio o dwanascie lat krocej od swoich ziomkow z polnocy.

W lipcowym numerze Annals of Internal Medicine z roku 1965 pojawily sie pierwsze konkretne wyniki badan wskazujace jednoznacznie na szkodliwosc cukru w diecie. Wkrotce pojawily sie kolejne. Hickson swierdzil, ze otwiera sie przed branza cukrowa niespotykana wrecz okazja – popierajac postulaty Keys’a i forsujac niskotluszczowa diete upieka dwie pieczenie na jednym ogniu: odsuna wszelkie podejrzenia o szkodzliwosc cukru i stworza sobie jeszcze wiekszy rynek zbytu dla produktow zawierajacych cukier. W koncu tluszcz trzeba czyms zastapic, a jesli Amerykanie maja jesc mniej tluszczu i miesa, to musza jesc wiecej weglowodanow. SRF zaczela dzialac – do komitetu doradczego przy fundacji zatrudniono dziekana wydzialu nauk zywieniowych z harvardzkiej szkoly zdrowia publicznego Dr. Fred’a Stare’a. Dziekan postanawia poprosic swojego kolege z wydzialu – Mark’a Hegsted’a, w zamian za rownowartosc dzisiejszych $48000 dolarow, o pomoc. Tego samego, ktory 12 lat pozniej pisze na zlecenie komisji McGoverna raport , na podstawie ktorego senat wydal zalecenia dietetyczne dla narodu. Po roku analiza, ktora oczywiscie wysmiewala jakikolwiek zwiazek sacharozy w chorobach ukladu krazenia, byla gotowa i opublikowana w czasopismach naukowych. Hegsted oczywiscie nie podal zrodla finansowania swojej pracy ani wtedy, ani gdy skladal raport ww. komisji.

W 1977 Senator McGovern w swietle kamer, podczas konferencji prasowej zdal raport koncowy z prac senackiej komisji ds zywienia oglaszajac tzw. Cele zywieniowe, tlumaczac Amerykanom, ze spozycie cholesterolu i tluszczy nasyconych prowadzi do “zabojczych chorob”. Jedyny sposob, by sie przed miazdzyca uchronic, to przejsc na zdrowa diete oparta na warzywach – tak, jak zwyklo sie dawniej jesc. Bylo to calkowite zaprzeczenie faktow i historii, poniewaz juz w 1909 roku w ksiazce “Putting Meat on the American Table” badacz Roger Horowitz przedstawial zgola inny obraz amerykanskiego spoleczenstwa – po przejrzeniu wszystkich dostepnych zrodel od 1851 roku stwierdzal, ze mieszkaniec Stanow Zjednoczonych zjadal rocznie od 150 do 200 funtow miesa. Karol Dickens pisal w swoich pamietnikach z podrozy po Ameryce, ze “jak nie bylo steka na sniadanie, to tak, jakby sniadania nie bylo”. James Fenimore Cooper w swojej powiesci “The Chainbearer” pisal, ze najlatwiej stwierdzic, ktora rodzina jest biedna, jesli zagladajac do beczki z wieprzowina widzi sie dno.

Kongres amerykanski zlecil ministerstwu rolnictwa okreslenie prawidlowej diety na podstawi celow zywieniowych z raportu McGoverna. Nowym szefem agenji do spraw zywienia przy ministerstwie rolnictwa zostal… Mark Hegsted. Hegsted , ciagle atakowany przez naukowcow o odmiennych pogladach na sprawy zywienia, chcial zmyc z siebie odpowiedzialnosc, wiec w swym tupecie postanowil powolac swojego najwiekszego przeciwnika w USA, Pete’a Ahrens’a  na przewodniczacego komitetu ds ustalenia prawidlowej diety. Ahrens przyjal propozycje, ale konkludujac prace komisji nie wydal wyraznie pozytywnej opinii o diecie niskotluszczowej i wyrazil swoj ogromny sceptycyzm w kwestii hipotezy o tluszczach nasyconych. Dla Hegsteda to bylo wystarczajaco dobre by opublikowac w lutym 1980 roku Dietary Guidelines for Americans (amerykanskie zalecenia zywieniowe).

Gazety, czasopisma i telewicje zalala fala artykulow i programow o tym, jak ludzie na diecie niskotluszczowej zyja dlugo i szczesliwie. Najwiekszym jej apostolem okazal sie Dean Ornish, ktory wykreslajac ze swojego programu zywieniowego czerwone mieso, watrobe, maslo, smietane i zoltka jaj promowal prawie ze wegeterianizm. Ornish mial nawet program w telewizji pokazujacy jak jesc i jak cwiczyc. Byl to jednak restrykcyjny rezim, ludziom ciezko przychodzila rezygnacja z tluszczy. Ludzie zaczeli tesknic za Julia Child i jej gotowaniem francuskich, ociekajacych tluszczem potraw na ekranach amerykanskich telewizji. Greg Drescher, ktory wspolpracowal z wieloma kucharzami, dziennikarzami i autorami kulinarnymi jeszcze przed ta cala zmiana, doskonale wiedzial, ze antycholesterolowa histeria wywolana w Stanach Zjednoczonych przez Ornisha bije bardzo mocno w cala branze kulinarna, poniewaz kazdy, kto zna sie choc troche na gotowaniu wie, ze tluszcz daje potrawom smak i wzbogaca kulinarne doswiadczanie.

Jako mloda internistka , Trichopoulou zatrudniona jako rezydentka w szpitalu uniwersyteckim w Atenach byla zdziwiona amerykanskimi wytycznymi mowiacymi o tlumaczeniu pacjentom, ze spozcie tluszczy prowadzi do chorob ukladu krwionosnego i zawalow serca. Dla niej faktem niezaprzeczalnym bylo, ze Grecy jedzac tlusto i skraplajac kazdy posilek oliwa z oliwek sa drugim krajem w Europie pod wzgledem dlugosci zycia. Pewnego dnia zobaczyla, jak jej sasiedzi zaczeli wycinac drzewa oliwne w ogrodzie i wtedy dotarlo do niej, ze amerykanska polityka zywieniowa propagujaca przestawienie spoleczenstwa na , jak sadzono, zdrowsze oleje roslinne – kukurydziany, szafranowy, sojowy – uderza bezposrednio w Grekow, ich gospodarke i ich kulture. Zaczela szukac sposobow na uswiadomienie szerszej publicznosci, ze olej z oliwy jest tak samo zdrowy jak inne oleje roslinne. Szczegolnie, ze sam Ansel Keys , przeprowadzajac swoje badania spedzil sporo czasu na Krecie i Korfu badajac wplyw diety na choroby serca. Z badan tych zrodzila sie idea konferencji naukowych poswieconych wplywowi odzywiania na choroby serca . Pierwsze takie konferencje odbyly sie w polowie lat osiemdziesiatych w Delphi i Atenach. Gdy Drescher podczas jednej z takich sympozium naukowych na temat zywienia uslyszal lekarza medycyny Antonie Trichopoulou mowiaca, ze jej rodacy w Grecji w latach szescdziesiatych dwudziestego wieku spozywali do 40 procent pozywienia w formie tluszczow i nie padali jak muchy , tak jak Amerykanie, wiedzial, ze los sie do niego usmiechnal.

Dresher zalozyl Oldways Preservation and Exchange Trust – fundacje popierajaca i promujaca tzw. “diete srodziemnomorska”. Nikt, lacznie z samym Dresher’em jeszcze wtedy nie (do konca) wiedzial, co to wlasciwie jest. Niemniej, metoda Dreshera byla prosta – do skapanego w sloncu, srodziemnomorskiego kurortu sprosic uczonych uniwersyteckich, dziennikarzy kulinarnych i autorytety w dziedzinie zdrowia, w celu wziecia udzialu w darmowej konferencji naukowej. Wszystko pod patronatem Harvardu (maz Trichopoulou , Dimitrios, byl epidemiologiem i znal sie dobrze z innym epidemiologiem – Walter’em C Willett’em, profesorem Harvardu), finansowane przez Oldways. Oldways oczywiscie na poczatku nie mial dosc funduszy na dzialanie – ale od Trichopoulou wiedzial, ze obecna polityka amerykanskiego rzadu uderza w eksport oliwy z krajow basenu Morza Srodziemnomorskiego do Ameryki. “Zaczelismy od pieniedzy z Miedzynarodowej Rady ds. Oliwy z Oliwek (IOOC), ale one nie starczaly, wiec wzracalismy sie do rzadow poszczegolnych panstw by pokrywaly koszty zakwaterowania, a panstwowe linie lotnicze sposorowaly bilety, by dowozic uczestnikow konferencji.” Naturalnie Wlochy, Grecja i Hiszpania nie szczedzily grosza. W roku 1993 stupiecdziesieciu ekspertow z dziedziny zywienia z Europy i Stanow Zjednoczonych wzielo udzial w konferencji zorganizowanej w Cambridge (Massachusetts) przez Oldways. Kogoz tam nie bylo – emerytowany Ancel Keys, Dean Ornish, Antonia Trichopoulou, Anna Ferro-Luzzi (wloski odpowiednik Trichopoulou). Trzeciego dnia na scene wyszedl Willett i przedstawil model piramidy zywieniowej dla Diety Srodziemnomorskiej. Model wzrowal sie na wytycznych piramidy zywienia amerykanskiego ministerska rolnictwa, jednak byly pewne wyrazne roznice – dieta srodziemnomorska zalecala jedzenie oliwy z oliwek i samych oliwek codziennie, a czerwonego miesa tylko pare razy w miesiacu, pozostawiajac pozostale zrodla protein “na swoim miejscu”. Nagle okazalo sie, ze mozna nie szczedzic sobie spozycia tluszczu w formie oliwy z oliwek. Tym bardziej, ze Willett zadbal o to, zeby w najnowszym numerze Americal Journal of Clinical Nutrition ukazal sie dodatek (akredytowany przez Harvard) opisujacy w szczegolach ww. diete. Uczestnicy konferencji w mig pojeli modus operandi –  w zamian za szerzenie wiedzy o diecie srodziemnomorskiej byli zapraszani na kolejne bezplatne konferencje w najrozniejszych zakatkach Morza Srodziemnego. Zaden z dziennikarzy, ekspertow kulinarnych, czy autorow ksiazek kucharskich nie mogl sie oprzec spedzeniu za darmo tygodnia u wybrzezy Tunezji, Wloch czy jednej z Greckich wysp. Co prawda nikt nigdy nie wymagal od nich pisania po linii, ale jesli ktos tego nie robil, przestal byc zapraszany na kolejne konferencje.

Ciag dalszy nastapi…

Komitet Doradczy SRF – Dr John Hickson , dolny rzad, pierwszy z lewej – zrodlo tu

Piramida Min Rolnictwa 1980 – zrodlo tu

Dieta Srodziemnomorska 1993 – zrodlo tu

tu Mark Hegsted – zrodlo

Fred Stare – zrodlo tu

Dean Ornish – zrodlo tu

zrodlo – tu

Walter C Willett – zrodlo tu

Greg Dresher