Gruba Pomyłka

Gruba pomylka – cz VIII

tabela – prosze zwrocic uwage na procentowy wzrost udzialu kobiet w “rynku pracy” – zrodlo: https://www.bls.gov/opub/mlr/2002/05/art2full.pdf

Ameryka lat 60tych i 70tych przezyla ogromne przemiany spoleczne. Wyz demograficzny lat powojennych, rewolucja obyczajowa, wojny koreanska i wietnamska, wyjscie z ukladu z Bretton Woods, inflacja, kryzys naftowy, emancypacja czarnych, skomercjalizowanie sprzetow gospodarstwa domowego –  to wszystko powodowalo wypchniecie kobiet z domu do pracy zawodowej, serwujac amerykanskiemu spoleczenstwu rozwiazanie problemu najbardziej czasochlonnego – gotowania – np poprzez wprowadzenie na rynek: zup w puszkach, tzw zestawow kolacyjnych (TV dinner), mrozonek, czy kuchenek mikrofalowych.

Odkad od poczatku lat 70tych amerykanski establiszment za porada przekupionych ekspertow wydal otwarta wojne tluszczom nasyconym, firmy produkujace zakonserwowana zywnosc musialy znalezc sposob na zastapienie tluszczy odzwierzecych innym tluszczem, ktory spelnialby podobna funkcje. Olej oliwny byl za drogi, wiec zwrocono wzrok w kierunku przemyslowemu uwodornieniu olejow tzw. roslinnych. Napisalem tzw. poniewaz olej roslinny jest kolejnym chwytem marketingowym. Oleje tloczone z nasion musialy zostac poddanne czesciowemu lub calkowitemu uwodornieniu, zeby z cieklego oleju uzyskac staly i do tego nie psujacy sie produkt. Utwardzony olej z nasion nadawal sie doskonale nie tylko do wyrobow ciastkarskich – kruchych ciastek, krakersow, wilgotnych babeczek czy ciast francuskich, ale takdze jako olej do smazenia w glebokim tluszczu – paczkow, frytek, kurczaka. Olej taki nie ulega latwo utlenianiu i mozna go uzywac wielokrotnie. Szczegolna uwage zyskal olej sojowy ze wzgledu na nastepujace fakty: tani w produkcji, latwy w uprawie, dotowany przez wspomnianego juz ministra rolnictwa za Nixon’a – Earl’a Butz’a, dosknaly do “plodozmianu” z kukurydza. (Soja nadaje sie do wielu zastosowan, nie tylko do produkcji oleju – np maczka sojowa, ktora karmi sie 40% bydla w USA). Tak, czy inaczej, gdy pod koniec lat 70tych hipoteza Keys’a stala sie dogma, supermarkety, kawiarnie i restauracje zalane zostaly produktami, do ktorych stworzenia uzywano tluszczy utwardzonych (zwanych tez tlusczami trans). Ameryka miala wrescze zaczac jesc zdrowo – mniej cholesterolu i tluszczy nasyconych, wiecej weglowodanow i tluszczy nienasyconych.

Dzieki mikrobiologowi Michael’owi Jacobson’owi, zasiadajacemu na czele waszyngtonskiej agencji Narodowe Centrum Nauki (Center for Science in the Public Interest , w skrocie CSPI) i jego medialnej krucjacie lat 80tych WSZYSTKIE ogolnoamerykanskie bary szybkiej obslugi zrezygnowaly z uzywania loju, smalcu i oleju palmowego w swych smazalniach i zastapily ww. tluszcze olejem sojowym. Wiecej, Jacobsonowi udalo sie “przekonac propozycjami nie do odrzucenia” WSZYSTKIE sieci kinowe do tego samego – przy produkcji prazonej kukurydzy zastapiono maslo i olej kokosowy czesciowo utwardzonymi olejami pochodzenia roslinnego. Jakby tego bylo malo, pewien milioner – Philip Sokolof, ktory ledwo co przezyl zawal serca, postanowil wywolac swoja mala wojenke przeciwko olejowi palmowemu i wykupil serie artykulow sponorowanych, w ktorych widnialy produkty spozywcze zawierajace ow olej, a nad nimi napis “Truciciele Ameryki” i list otwarty do Amerykanow opisujacy szkodliwosc rzeczonego oleju. Amerykanskie Stowarzyszenie (Wytworcow) Soi (American Soybean Association –  w skrocie ASA) poczulo wiatr w zaglach i zaczelo naaciskac na kongres, zeby tak jak w 1948 roku wprowadzic cla zaporowe na olej palmowy i kokosowy. Przy siedmiokrotnym wzroscie zapotrzebowania na soje przez producentow zywnosci byl to przejaw wolnego ry… przepraszam, chcialem napisac skrajnej chciwosci, tym bardziej, ze chodzilo o miedzy 4 a 10 procent calego rynku oleju. Taktyka byla prosta, podchwycic fale oburzenia wywolana przez artykuly sponsorowane przez Sokoloffa i dolac jeszcze oliwy do ognia wlasna seria artykulow zatytulowanych “To , czego nie wiesz o tluszczach tropikalnych, a co moze cie zabic”. Amerykanie w szczytowej formie swej subtelnosci. W kazdym razie, atak na nasycone tluszcze palmowe i kokosowe oznaczal atak na malezyjski export tych tlusczy do USA. Azjaci mysleli , ze wystarczy odwolac sie do nauki i rozsadku i zlecili swojemu rodzimemu Instytutowi Badan nad Olejem Palmowym ekspertyze. Wyksztalcony w Kings College of London, profesor chemii organicznej Tan Sri Augustine Ong wystosowal artykuly prasowe, w ktorych przekonywal, ze olej palmowy jest bogarym zrodlem witaminy E (“witamina mlodosci”) i beta-karotenu; ze chroni przez zatorami, ze obniza cholesterol – slowem, ze zachowuje sie inaczej, niz cala reszta tluszczy nasyconych. Przywolywal badania na: mieszkancach wysp Polinezji, ktorych dieta sklada sie w 2/3 z oleju kokosowego, wskazujacych na calkowity brak chorob serca; mieszkancach Filipin i Malezji, ktorych dieta sklada z duzej ilosci oleju kokosowego i palmowego, a mimo to majacych o wiele mniejsza zapadalnosc na choroby serca niz mieszkancy Zachodu. Ani ASA, ani CSPI ani Sokoloff nie chcieli dac za wygrana, wiec Ong’owi nie pozostalo nic innego jak zrzucic na przemysl uwdoronionych tluszczy swoja bombe wodorowa: rzad Malezji wykupil artykuly w ogolnoamerykanskich dziennikach, w ktorych wielkimi literami bylo wytluszczone, ze “okolo 70% oleju sojowego spozywanego w USA to tluszcz utwardzony” oraz “olej palmowy, w odroznieniu od oleju sojowego, nie wymaga sztucznego utwardzania czy uwodorniania”,a poza tym “olej palmowy nie jest tlusczem trans”. Dopiero ta taktyka zmusila przemysl amerykanski do zaprzestania czarnego PR w mediach i lobbowania w Waszyngtonie na niekorzysc Malezyjczykow. Szkody zostaly juz jednak wyrzadzone – ludzie pomimo artykulow profesora nie ufali olejom tropikalnym, a przemysl spozywczy zainwestowal spore srodki w zamiane w swych recepturach olei tropikalnych na utwardzone oleje rodzimej produkcji. Ameryka spalila za soba kolejny most.

Amerykanskie Stowarzyszenie Kardiologiczne rekomendujac w 1961 roku tzw roztropna diete oparta na niskiej zawartosci tluszczy nasyconych i wysokiej zawartosci tzw olei roslinnych dawalo jasny sygnal: spoleczenstwu, co powinno jesc i producentom, co powinni produktowac. Wiecej, AHA uzyczalo swojego logo i autorytetu pojawiajac sie w reklamach wielonienasyconych olei “roslinnych” za korzysci finansowe od producentow tychze. Nikt oczywiscie nawet nie zajaknal sie o procesie wytwarzania tych olejow, ani tym bardziej nie uzywal zwrotu “tluszcze trans” na etykietach. Czlowiekiem, ktory ukul i rozpowszechnil slogan, ze margaryna nie dosc, ze zdrowa, to jeszcze ma te same wartosci odzywcze, co maslo, byl Harry J. Deuel, ktorego badania w 1944 roku (na szczurach karmionych przez trzy miesiace margaryna) zostaly zasponsorowane przez firme Best Foods – producenta margaryny. Sam Ancel Keys zwrocil uwage na margaryne jako tluszczu trans juz w roku 1961, gdyz uzywal jej w jednej ze swych eksperymentow zywieniowych na pacjentach szpitala psychiatrycznego i wyszlo na jaw, ze grupa “margarynowa” ma nie tylko wyzszy cholesterol calkowity, ale takze trojglicerydy. Na powyzsze wyniki badan Firma Procter and Gamble zareagowala tak samo jak wiele jej podobnych – zlecila podobne badania w swych laboratorium w Cincinatti , ktore oczywiscie podwazyly wyniki Keys’a. Przez kolejne pietnascie lat nikt nie zajmowal sie podobnymi badaniami nad wplywem tluszczy trans na zdrowie ludzkie, pomimo iz nigdy nie dowiedziono slusznosci tezy Harry’ego Deuel’a.

Jednym z wysokopostawionych czlonkow AHA byl Fred A. Kummerow, profesor biochemii uniwersytetu Illinois, ktory poswiecil swoje zycie badaniom nad tluszczami utwardzonymi. Pierwszy artykul o tluszczach trans opublikowal w miesieczniku Science juz w 1957 roku – opisywal w nim swoje spostrzezenia z dwudziestu czterech autopsji, ktore przeprowadzil, podkreslajac , ze ww. tluszcze  zalegaly z calym ciele – w watrobie, arteriach, tkance tluszczowej i w sercu – co oznaczalo, ze organizm nie jest w stanie zmetabolizowac tluszczy trans. Artukul nie zyskal jednak specjalnego rozglosu. Nie zrazilo to Kummerow’a , ktory przekonal AHA, zeby zasponsorowala mu nowe laboratorium, w ktorym kontynuowal badania nad tluszczami utwardzonymi. To on odkryl, ze obecnosc kwasow trans w blonie komorkowej wplywa negatywnie na funkcjonowanie całej komorki. Wykazal, ze nienaturalne tluszcze trans zmniejszaja plynnosc i elastycznosc blony komorkowej (zwapnienie). W takich warunkach komorki nie maja szans, by pracowac prawidlowo – stan zdrowia pogarsza sie wraz ze wzrostem spozycia sztucznych kwasow tluszczowych trans. W roku 1968 cale AHA wiedzialo o badaniach Kummerow’a a on sam postulowal otwarcie, by zaczac publicznie mowic glosno o tym, ze margaryna zawiera czesciowo uwodornione tluszcze i ze te tluszcze nie obnizaja wcale cholesterolu (jak powszechnie sadzono). Profesor przekonal owczesnego dyrektora Moses’a by Stowarzyszenie wydrukowalo 150 000 ulotek informujacych o powyzszych faktach. Zanim jednak tresc ulotki trafila do drukarni, Moses przeslal ja do Instytutu Olei Jadalnych (Institue for Shortening and Edible Oils, w skrocie ISEO) , ktora caly pomysl storpedowala stawiajac twarde weto – nie po to przeciez pare lat wczesniej przemysl olejowy przelewal sute srodki na konto Amerykanskiego Stowarzyszenia Kardiologicznego, a sam Moses pozowal do reklamy margaryny Crisco, zeby teraz wyskakiwac z takimi wariactwami jak informowanie opinii publicznej o wynurzeniach jakiegos zwariowanego profesorka. Kummerow nie rozumial, ze misja AHA jest tylko fasadowa – ze nie chodzi o zadna nauke, prawde, ani dobro spoleczne. Z dnia na dzien stal sie persona non grata. Kummerow, jak i jego kolega biochemik Randall Wood, ktory odkryl, ze w procesie powstawania tluszczy trans dochodzi do usuniecia czterech naturalnie wystepujacych kwasow tluszczowych i zastapienia ich okolo piecdziesiecioma sztucznymi, zostali zamilczani. Jedynie nieliczni koledzy biochemicy utrzymywali z nimi kontakt. Nikt nie chial publikowac ich badan, sponsorzy z przemyslu spozywczego przestali finansowac konferencje naukowe , z obowy , ze ktorys z ww. panow mialby na niej wystapic. Wood przez trzydziesci lat nie doprosil sie zadnego grantu badawczego. To jednak nie wszystko – przemysl spozywczy nie poprzestal na zamilczeniu. Postanowili Kummerowa i Wooda zaszczuc i zdyskredytowac. Czterej najwieksi producenci olei spozywczych w Stanach – Procter & Gamble, Anderson, Clayton&Co oraz Corn Products Company dysponowali wlasnymi laboratoriami i chemikami. Zlecili wiec grupie badawczej podwazenie kazdej tezy gloszacej ze tluszcze utwardzone moga byc szkodkiwe. Na czele komitetu badawczego stanal Thomas H Applewhite , ktorego zadaniem bylo uczestniczenie w kazdej konferencji, na ktorej byl Kummerow badz Wood i dyskredytowanie ich podczas panelu dyskusyjnego bedac bardzo aroganckim i agresywnym, a jesli to nie skutkowalo, to czepianiem sie nieistotnych faktow, przeinaczaniem tez i ciaglym spychaniem dyskusji na slepy/falszywy tor. W tym samym czasie grupa badawcza przygotowywala publikacje kontrujace i podwazajace kazda teze Kummerowa i Wooda w magazynach branzowych i czasopismach naukowych. O ile Wood nie wytrzymal tego psychicznie i zaprzestal badan nad tluszczami trans, o tyle Kummerow wprost przeciwnie. W 1974 roku zaprezentowal wyniki swoich badan przeprowadzonych na swiniach miniaturach (zwierzeta wszystkozerne, tak jak ludzie) – grupa karmiona olejami roslinnymi w odroznieniu od grupy karmionej maslem i lojem miala o wiele wiecej cholesterolu i tluszczu zalegajacego w arteriach – doprowadzajac Applewhite’a i jego mocodawcow do wscieklosci. W 1978 roku miejsce Wooda “zajela” Mary G Enig, ktora opublikowala swoje badania wskazujace na wyrazna korelacje pomiedzy spozyciem tluszczy utwardzonych a zachorowalnoscia na raka. Ja tez spotkal ten sam los – szczucie, dyskredytowanie, zamilczanie. Wydawalo sie , ze Applewhite et consortes wygrali.

Odsiecz przyszla z najmniej spodziewanego kierunku. W polowie lat 80tych Martijn B Katan, profesor biologii molekularnej i zywienia na uniwersytecie Wageningen wraz ze swym studentem Ronaldem Mensink’iem zainteresowali sie badaniami Kummerowa i Enig, poniewaz byly calkowicie przeciwstawne oficjalnemu konsensusowi. Jako, ze Katan mial przyjaciela, Onno Korver’a, ktory pracowal dla koncernu Unilever w Rotterdamie, poprosil go o wstawienie sie w firmie za dofinansowaniem eksperymentow nad tluszczami trans. Katan mial szczescie, bo Unilever w tym czasie reklamowal sie sloganem “Know your product” (w wolnym tlumaczeniu – wiemy co sprzedajemy/wiecie co kupujecie) i koniec koncow dyrekcja ulegla namowom Korvera. Mensink i Katan odkryli, ze dieta bogata w tluszcze trans nie tylko podwyzsza LDL, lecz takze obniza HDL, co bylo zastanawiajace, zwazywszy na fakt, ze bylo wiadomo, ze spozywanie tluszczy odzwierzecych podwyzsza HDL. Wyniki badan zostaly opublikowane rowniez za oceanem, co rozpetalo istna burze w amerykanskiej prasie. Tym bardziej , ze Unilever, po paru dalszych badaniach postanowil przestawic wszystkie swoje europejskie fabryki produkujace margaryne na olej palmowy. Jak pamietamy , ten most w Ameryce zostal juz niestety spalony, lecz przemysl spozywczy tak wierzyl w klamstwa, ktore potwierdzali przekupieni naukowcy, ze postanowili zrobic wszystko jawnie – wziac powazanych w Stanach naukowcow, przeprowadzic badania w laboratoriach rekomendowanych przez ministerstwo rolnictwa a wyniki opulikowac w poczytnych czasopismach. Joseph T Judd, ktory stanal na czele tego projektu badawczego pozwolil m. in na zaprojektowanie protokolu badan ekspertom z przemyslu, jak rowniez na dostarczanie tluszczy do badan przez firmy sponsorujace badania. Tyle w kwestii bezstronnosci. Niemniej, koncowy raport potwierdzil dokladnie to samo co wczesniej odkryli Mensink i Katan – dieta bogata w tluszcze trans powoduje spadek poziomu HDL i wzrost LDL. Przemysl spozywczy strzelil sobie po raz drugi w stope – nie mogli przeciez wrocic do tluszczy odzwierzecych , bo rzekomo zabijaly ludzi , nie mogli wrocic do oleju palmowego i kokosowego, bo przeciez to trucizna, musieli odejsc od tluszczy trans, bo okazaly sie byc przynajmniej tak samo “szkodliwe” jak tluszcze odzwierzece. Tak to wlasnie amerykanski przemysl olejowy zamilkl , a raczej zaniemowil. Ostatnie slowo nalezalo do Kummerowa, ktory w wieku lat 93 dozyl dnia w ktorym na kazdym produkcie zawierajacym tluszcz trans widnialo ostrzezenie. Sam Kummerow zmarl w wieku lat 102.

Ciag dalszy nastapi

Fred Kummerow – zrodlo

Cambell Moses – zrodlo

Martijn Katan i Ronald Mensink – zrodlo

Mary Enig – zrodlo

Thomas H Applewhite – zrodlo