Gruba Pomyłka

Gruba pomylka – cz IX

W XIX wieku w polskich dworach istniały dwie apteczki – w jednej przechowywano nalewki i medykamenty, a w drugiej – zwanej “apteczką przyjemną” – korzenie (przyprawy), migdały, rodzynki, owoce cytrusowe (obtaczane roztopionym woskiem, aby długo pozostawały świeże), cykatę, zamorski cukier trzcinowy, zwany kanarem (od Wysp Kanaryjskich), a także wielkie głowy cukru buraczanego. Cukier był jednak drogi i dlatego tradycyjnie słodzono potrawy miodem lub melasą domowego wyrobu. Nawet w bogatych dworach cukier trzymano w cukierniczkach, które po skończonym posiłku starannie zamykano. Koszt cukru uzalezniony byl bowiem od owczesnych metod produkcyjnych – uprawiane w latach dwudziestych XIX wieku buraki dawały plony w wysokości 10–11 t/ha przy zawartości cukru 8%–10%, z czego otrzymano 2%–4% cukru białego. Od polowy XIX wieku buraki zaczeto poddawac selekcji i krzyzowkom ze wzgledu na ich ciężar właściwy (jako wskaźnik zawartości cukru). Lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte XIX wieku to wprowadzenie na szeroką skalę siewu maszynowego. W miarę upływu lat odnotowano znaczny postęp w uprawie buraków, przede wszystkim dzieki Oczapowskiemu, najwybitniejszemu polskiemu uczonemu w dziedzinie rolnictwa. W latach osiemdziesiątych XIXw. zaczynają powstawać pierwsze polskie hodowle buraków cukrowych. Wtedy tez ilosc produkowanego cukru z burakow cukrowych po raz pierwszy dorownuje importowi cukru trzcinowego. 

W tym samym czasie, gdy cukier zaczyna trafiac juz nie tylko na salony , ale takze na wiejskie i robotnicze stoly, wprowadzenie maszyn parowych jako silników napędowych dla dużych młynów, a następnie pierwszych, stacyjnych silników spalinowych (na gaz), powoduje spadek kosztow masowej produkcji bialej wysokooczysczconej bialej maki pszennej. Piekarze preferowali biala make ze wzgledu na jej wlasciwosci: nizsza zawartosc tluszczu powodowala ze maka ta rzadziej sie psula, nizsza zawartosc bialka, witamin i mineralow powodowala mniejsze ryzyko zarobaczenia i wystepowania szkod powstalych przez gryzonie.

Termin choroby cywilizacyjne wymyslil francuski lekarz Stanislas Tanchou, ktory zajmowal sie w czasach napoleonskich analiza statystyczna rosnacej wystepowalnosci raka w Europie i polnocnej Afryce. Korespondujac ze swoimi kolegami po fachu stacjonujacymi w koloniach francuskich zauwazyl on pewna prawidlowosc – wsrod tubylcow, ktorzy mieli kontakt z europejczykami i ktorzy przejmowali (chocby czesciowo) “zachodni” styl zycia i zywienia – pojawialy sie niespotykana wczesniej choroby. Tam , gdzie docierala “cywilizacja” , nagle zaczely pojawiac sie: otylosc, cukrzyca, miazdzyca, nadcisnienie, udary, zawaly, prochnica, paradontoza, zapalenie wyrostka robaczkowego, wrzody trawienne, zapalenie uchylkow,  kamienie zolciowe, hemoroidy, zylaki, zatwardzenie.

Pierwszymi przemyslowo wysokoprzetworzonymi artykulami spozywczymi, ktore w czasach braku lodowek transportowano na statkach celem kolonialnej wymiany handlowej byly: piwo, cukier, melasa, biala maka i bialy ryz. Gdy na poczatku XX wieku na wyspie Jawa trwały poszukiwania przyczyny choroby tropikalnej beri-beri podejrzenie padło na główny posiłek jakim jest oczyszczony ryż. Eksperymenty z udziałem kurcząt (karmione tylko łuskanym ryżem), ktore ulegają paraliżowi wskazuja na brak bialka jako przyczyne. Kazimierz Funk przeprowadzajac wlasne doświadczenia na gołębiach obala jednak te teorię Eijkmana o niedoborach białka. Z otrębów ryżowych wyodrębnia nieznaną substancję, będącą związkiem chemicznym zawierającym azot (łac. “amine”). Udowadnia, że ma ona istotny wpływ na życie (łac. “vita”). Nazywa ją “witaminą”. Z pomocą wydawcy “Journal of State Medicine” – Ludwika Rajchmana Funk publikuje w 1912 r. artykuł o roli witamin, zbilansowanej i zróżnicowanej diecie oraz znaczeniu aktywności fizycznej dla zdrowia człowieka.

Dziesiec lat wczesniej Samuel Hutton, lekarz-absolwent Uniwerytetu Manchesterskiego obejmuje placowke w Nain na polnocnym wybrzezu plw. Labrador. Jego eskimoscy pacjenci dziela sie na dwie grupy – ci, ktorzy zyja z dala od europejskich osad zyjac swoim odwiecznym zyciem oraz ci, ktorzy zyli w poblizu Nain i europejskich osad. Ci ostatni przejmowali diete osadnikow skladajaca sie z herbaty, chleba, sucharow, melasy, solonej ryby i solonej wieprzowiny. Podczas swojego jedenastoletniego pobytu zaskoczyla go ilosc przypadkow zachorowalnosci na raka, astme, zapalenie wyrostka, szkorbut wsrod eskimosow za tej drugiej grupy.

W kwietniu 1913 roku lekarz  Albert Schweitzer objal misje w Lambarene w Gabonie. W zalozonym przez siebie i zone szpitalu przez czterdziesci lat leczyl tubylcow, za co zostal uhonorowany pokojowa nagroda Nobla. Na poczatku byl zaskoczony faktem, ze przez pierwsze lata po przyjezdzie, nie mial do czynienia z ani jednym przypadkiem chorego na raka. Jak relacjonowal, wraz z przysposabianiem sie coraz bardziej z roku na rok do europejskiej diety, tubylcy zaczeli chorowac.

Te same obserwacje w tym samym splywaly z innych czesci skolonizowanej Afryki. Chirurg F.P. Fouche opisal, ze podczas swojego szescioletniego stazu w szpitalu Orange Free State w pd. Afryce obejmujacego swym zasiegiem populacje czternastu tysiecy mieszkancow wsrod tubylcow zachowujacych swoj styl zycia i zywienia, nie spotkal sie nawet z jednym przypadkiem choroby wrzodowej, zapalenia wyrostka czy raka. Natomiast urodzony w Odessie amerykanski generał A. J. Orenstein , superintendent sanitarny w kopalniach Rand relacjonowal ogromna zachorowalnosc na choroby cywilizacyjne wsrod europejskich imigrantow, miejscowych gornikow i sluzby u bialych.

W tym samym czasie polnocny Irlandczyk lekarz major Robert McCarrison zostal wyslany przez Narodowy Instytut Zywieniowy do polnocnych Indii celem przepradzenia analizy zachorowalnosci na choroby cywilizacyjne (dziesiatkujace mieszkancow pozostalych czesci Indii) wsrod miejscowej ludnosci zamieszkujacej tereny u stop Himalajow. Podczas dziewieciu lat praktyki i wykonywania srednio 400 operacji rocznie nie stwierdzil on wsrod miejscowej ludnosci wystepowania zachorowalnosci na choroby cywilizacyjne. Jak pisal – zdrowie mieszkancow polnocnych Indii jest zdecydowanie lepsze od ich ziomkow z poludnia, wschodu czy zachodu. Fakt ten przypisywal diecie opartej na mleku, masle, warzywach, owocach, miesie, wypiekom z grubomielonej maki oraz niespozywania bialego ryzu.

Wysylanie lekarzy-misjonarzy do swych zamorskich kolonii mialo naturalnie rowniez inne od statutowych cele. Jednym z nich bylo sprawdzenie mozliwosci przysposobienia miejscowych mezczyzn do sluzby wojskowej po stronie kolonisty. Taka byla na przyklad misja Hugh Trowella, lekarza, ktory spedzil w Kenii i Ugandzie trzydziesci lat swojego zycia. Brytyjczykom zalezalo na tym, by sprawdzic, jak moznaby utuczyc chudych jak patyki Kenijczykow. Tromwell pisal w swoich wspomnieniach – kazda wiejska baba wie, jak utuczyc kure na rosol, a te gamonie nie wiedza, jak utuczyc armie do walki. Pod koniec swojego pobytu Tromwell raportowal – wsie i miasta Afryki pelne sa dzis otylych Murzynow a w kazdym wiekszym miescie jest ogromna klinika dla cukrzykow.

Jesli nie wysylali lekarzy-misjonarzy, to wysylali lekarzy-oficerow brytyjskiej Royal Navy, jak np kapitana Peter Cleave, by analizowac zachorowalnosc wsrod zolniezy i wiezniow. Dostal sie on podczas wojny do japonskiej niewoli i byl wieziony w Hong-Kongu i Tokio. Wsrod wiezniow w Hong-Kongu szerzyla sie choroba beri-beri, gdy jednak tych samych wiezniow przetransportowano do Tokio, choroba zaczela znikac. Cleave wpadl na to, ze roznica musiala pochodzic z pokarmu – wpierw karmiono ich bialym ryzem, a pozniej brazowym, z dodatkiem niezmielonego jeczmienia i prosa. Roznica polegala na niedoborze witaminy B1, która odgrywa istotną rolę w przemianie węglowodanów – umożliwia prawidłowe spalanie glukozy.

Ciag dalszy nastapi

[#1] – zrodlo

[#2] – zrodlo

[#3] – zrodlo

Michał Oczapowski – zrodlo

Kazimierz Funk – zrodlo

zrodlo

generał Alexander Jeremiah Orenstein – zrodlo

Major-General Sir Robert McCarrison – zrodlo

Hugh Trowell – zrodlo

Zdjecie z ksiazki S. K. Hutton – zrodlo

Pole burakow cukrowych – zlodlo